شننې

د حقاني شبکې د جګپوړي غړي او د طالبانو د کډوالو چارو وزارت سرپرست وزیر خلیل الرحمن حقاني له وژل کېدو وروسته سراج الدین حقاني احمد حقاني د خپل پلار خلیل الرحمن حقاني ځای ناستی وټاکه. ملا هبت الله د مخکینۍ کوټې شورا په مشوره غواړي چې د حقاني شبکې د کورنۍ پر دې پرېکړه پښه کېږدي.

که څه هم په اسلام اباد کې په نومبر کې هوا په یخیدو وه، خو د دغې میاشتې په دویمه نیمايي کې د پاکستان په پلازمینه کې سیاسي تودوخه لوړې درجې ته رسیدلې وه.

د طالبانو له بیا واک ته رسېدو وروسته د دوی بېلابېل مخالف لوري له دې ننګونې سره هم مخامخ دي چې څنګه له ټولو خپلمنځیو او ناندریزو تضادونو سره - سره پر یوې لویې داعیې را ټول او طالبان یا اصلاح کېدو ته مجبور او یا یې افغانستان له منګولو وژغوري.

«شام»یا «شامات» پخوا یوه پراخه جغرافیا وه، چې اوسنۍ سوریه، فلسطین، اردن، لبنان او ان د ترکیې و عراق څه څنډې یې رانغاړلې. د دې سیمې سیاسي پولې تل بدلېدې رابدلېدلې، تر دې چې نن ورځ شام یوازې د دمشق ښار حدودو ته وايي او د دمشق اصلي هستوګن شامیان ګڼل کیږي.

په دې ورځو کې د افغانستان د وضعیت په هکله په کور دننه او بهر د خلکو خوشبیني او بدبیني زیاته شوې ده، خو د دې مسایلو د حل لپاره لا هم کومه واضحه او اغېزمنه پروسه او یوه روښانه تګلاره نه شته.

ایلیټ ای. کوهین، د جانز هاپکنز پوهنتون پخوانی استاد ــــ له اسد، د هغه له کورنۍ، نږدې کسانو او ممکن د هغه له علوي فرقې وروسته په دې کې تر ټولو ستر بایلونکی ایران دی. په منځني ختیځ کې د نیابتي ځواکونو لپاره څو لسیزې زغمناک کار چې پر اسراییل متمرکز و، په بشپړ ډول له منځه تللی.

لیکوال: ابراهیم المرعشي

په یوه چټکه او ناباوره جګړه کې، د سوریې حکومت د یکشنبې په ورځ سقوط وکړ او وسله والو جنګیالیو ډلو پلازمېنه دمشق ونیوه. یاغیانو او عامو خلکو ددمشق په کوڅو کې د سقوط شیبې ونمانځلې او خوښۍ یې وښودې، چې د بشار الاسد کورنۍ ۵۰ کلنه استبدادي واکمني نوره پای ته ورسېده.

د راتلونکې جنورۍ په شلمه ډونالډ ټرمپ د امریکا د اوه څلویښتم ولسمشر په توګه سوګند پورته کوي او په عملي ډول به د خپلې وظیفې چارې پیل کړي.

د امریکا متحده ایالتونو د ۲۰۲۴کال ولسمشریزو ټاکنو کمپاین کې ډونالډ ټرمپ پر يوه غیر معمولي غوښتنه مکرر ټینګار درلود: «له طالبانو سره د یوه سوداګریز تړون یا معاملې له لارې د افغانستان بګرام هوایي اډې بیرته ترلاسه کول». د منځنۍ اسیا لپاره د امریکا نوې ستراتیژي به دغه دریځ روښانوي.

د امریکا د ۴۷م ولسمشر په توګه د ډونالډ ټرمپ له پرېکنده بریا وروسته د هغه اداره په چټکۍ سره د جوړېدلو په حال کې ده.

څو ورځې وړاندې په سعودي عربستان کې د امریکايي سندرغاړې جینیفر لوپز کنسرت او ورسره د جامو ښوونې یو نندارتون جوړ شو، لوپز نیمه بربنډه د نندارې پرغولي راښکاره شوه او نورې نیمه بربنډې نڅاګرې ورسره ونڅېدې.

د نومبر میاشتې له ۲۴ مې نیټې نه تر ۲۷ مې پورې د پاکستان د پلازمینې اسلام اباد پیښو د نړیوالې میډیا پام په بې ساري توګه ځان ته اړولی و.

که څه هم پاکستان د خپل سیاسي تاریخ په اوږدو کې څو ځله له جدي بحرانونو سره مخ شوی دی خو له بحرانه د راوتلو موده یې دومره اوږده نه وه لکه له ۲۰۲۲ کال را په دېخوا چې دا هېواد پکې ښکېل دی.

هسې خو په ټوله پښتونخوا کې له بهر نه تپل شویو جنګونو په وجه له ډیرو کلونو راهیسې په شکل د اشکالو ځای په ځای جګړې ادامه کړې ده خو د سپین غره په لمن کې پرتې د پښتونخوا ډیرې ښکلې سیمې کورمې، په تیرو کلونو، میاشتو او ورځو کې ډیر جنګونه، وینې تویېدنې او بربادۍ لیدلې دي.

په ۲۰۰۷ او ۲۰۰۸ کلونو کې د پاکستاني طالبانو غورځنګ د کورمې ولسوالۍ په مذهبي جګړو کې د ۱۲۰ میلیونه روپیو په ارزښت پوځي تجهیزات، وسلې، مرمۍ او نور امکانات ولګول، خو دې جګړو یادې ډلې ته له ستراتیژیک اړخه هیڅ راز ګټه نه درلوده.

د یوې پلرینې سکه زامن و لوڼه چې د یوه نیکه وینه یې په رګونو کې چلیږي، نن په خپلومنځونو کې جنګول کیږي، لسګونه لسګونه وژل کیږي، خو هیڅوک دې پوښتنې ته ځواب نه‌لري چې ولې؟

د سه شنبې په ورځ ناوخته د پاکستان د ملي عمل پلان کمېټې په بلوچستان ایالت کې د بلوڅ بېلتون پالو ډلو خلاف پوځي عملیات تصویب کړل. بلوچستان په دې وروستیو کې د ناکراریو او بلوڅ جنګیالیو د مرګونو بریدونو شاهد دی چې اصلي تمرکز یې پر چینايي پروژو او په دغه ایالت کې د چین پر ګټو دی.

پاکستان کې په تیرو ټول ټاکنو کې د جنرالانو د درغلۍ په وسیله جوړ شوی پارلمان د اکتوبر د میاشتې په درېیمه اونۍ کې په ډېره بیړه د هیواد په اساسي قانون کې یو شمیر تعدیلات راوستل (چې د شپږویشتم تعدیل په نوم یادیږی).

«دا نظام مونږ په سترو قربانیو رامنځته کړی، اوس ستاسو اصلاحات غواړم که یې نه منئ راسره، بیا زه مجبور یم ځان کناره کړم، چی ولس ته ملامت نه شم. زما غوښتنې دادي، چې د ملت او وزیرانو شورا غوښتنو او پریکړو ته اهمیت ورکړئ او فیصلو ته یې درناوی وکړئ، یا دې رهبري شورا بېرته فعاله کړه».

طالبان د یو افراطي اسلامي تحریک په توګه د خپل سیاسي او مذهبي تفکر له مخې، د نړۍ په کچه افراطي تحریک پېژندل شوی دی. د دوی افراطي نظریه د سخت دریځه دیني تفسیر، محافظه‌کارانه سیاسي ایډیالوژۍ او افراطي - طالبي ټولنیز نظم پر بنسټ ولاړه ده.

د جمهور رییس ډونالډ ټرمپ له ټاکل کېدو سره د یو شمېر افغانانو خوش بیني زیاته شوې او فکر کوي چې افغانستان به بیا د امریکا د کورنۍ او نړۍوالې اجنډا په سر کې واقع شي او افغانستان به دوی ته د طالبانو له خپسې څخه خلاص کړي.

مایکل والټز د امریکا د متحده ایالاتو یو مشهور سیاستوال، د کانګرس غړی او له طالبانو سره پخوانی جنګېدلی پوځي افسر دی چې په افغانستان کې یې د امریکا د ځانګړو ځواکونو (ګرین بیریټ) په لیکو کې دنده ترسره کړې ده.

په پښتونخوا کې د پاکستاني پوځ اوتحریک طالبان پاکستان ترمنځ جګړه د هرې اونۍ او میاشتې په تېرېدو سره مخ پر زیاتېدو ده. اوس دغه جګړه داسې کچې ته رسیدلې ده چې په تیر لنډ وخت کې ساری نه لري.

هغه دوستان، چې د کابل په خیرخانه مېنه کې، زموږ د ارواښاد استاد اکاډمېسین پوهاند رشاد کور ته تللي وي.

د جنګونو او بحرانونو په منځ او یا وروسته یوه ډله ځوانان، لیکوالان، شاعران، سیاسیون، متخصصین، مدني فعالان او نورې ډلې او اشخاص راپېدا کیږي چې له دوی لار ورکه وي یا په داسې مسایلو بحث کوي چې هغه نه عملي بڼه لري، نه عقلاني وي او نه نورو ته مثبت مسیر ورکولی او ورښودلی شي.

د طالبانو مشر هبت الله اخوندزاده د خپلې کړنلارې په اساس هڅه کوي چې ټول افغانان د اکوړې مدرسې افراطي تفکر ته تسلیم کړي.

ګل پاچا الفت صیب وایي چې عقل ګوډ او احساس ړوند دی. د الفت صیب خبره سمه ده. که څوک عقل لري او احساس نه لري، دغه کس ګوډ دی او خپل منزل مقصود یا هدف ته نه شي رسیدلی.

د اطلاعاتو ترلاسه کولو حق، د وگړیو هغه بنسټيز حق دی، چې د مدني او سیاسي حقونو د نړۍوال میثاق د ۱۹مې مادې پر بنسټ هر وګړي ته حق ورکوي؛ ټولو هغو اطلاعاتو ته لاسرسی ولري، چې د ده په فردي، ټولیز او ټولنیز ژوند پورې تړاو لري او د ده معنوي او مادي ژوند ترې اغېز موندلای شي.

داسې ښکاري چې لویدیځ لا تر اوسه په منځنۍ آسیا کې د خپلو اهدافو د ترسره کولو لپاره د طالبانو امارت د ټینګښت پلوی دی، خو دا کار هله کیدای شی چې د رژیم زعامت بدل کړای شي.

د برېکس وروستۍ غونډه د ۲۰۲۴ کال د اکتوبر له ۲۲مې څخه تر ۲۴مې پورې په روسیه کې د کازان په ښار کې ترسره شوه.

په داسې حال کې چې سراج الدین حقاني یو وخت د حقاني شبکې ویروونکې څېره ګڼل کېده، اوس د طالبانو د توندلاري مشر ملا هبت الله د یوې سیالې څېرې په توګه را څرګندیږي او دا ښيي چې د دې ډلې ترمنځ د واک پر سر یوه بې غږه سیالي روانه ده.

دې ورځو کې د ډېورنډ د استعماري جبري فرضي کرښې په اړه یو ځل بیا بحثونو زور اخیستی دی. په تېر تاریخ یې ډېرې خبرې نه کوم، یوازې دومره وایم چې ډېورنډ هم پرون او هم نن د جبر کرښه وه او ده. په هر څه کې جبري عمل نه قانوني حیثیت لري، نه حقوقي او نه هم رسمي.

د اکتوبر میاشتې پر۱۱مه، ۱۲مه او ۱۳مهله پیښور سره نږدې په خیبر کې د پښتون ژغورنې غورځنګ په بلنه د پښتنو تاریخي قومي جرګې دا خبره یو ځل بیا زباده کړه چې د ډیورنډ کرغیړنې کرښې نه ختیځ خوا ته پراته شپیته میلیونه پښتانه پاکستان کې د غلامۍ په شرایطو کې ژوند کولو ته چمتو نه دي.

د افغانستان انټرنشنل ـ پښتو په دغه څېړنیز راپور کې د کندهار د پخواني امنیه قوماندان جنرال رازق د ترور، سیاسي، نظامي او شخصي ژوند ته کتنه شوې.